Salazar grootste Portugees aller tijden
door René Zwaap
De uitverkiezing van António Oliveira Salazar tot ‘Grootste Portugees aller tijden’ door de kijkers van staatsomroep RTP leidde tot grote commotie. De dictator was met 40 procent van de stemmen de grote overwinaar. Veel Portugese commentatoren schamen zich plaatsvervangend diep.
Salazar op cover Time‘Salazar tot de tien grootste Portugese persoonlijkheden uit de geschiedenis rekenen is een evidente agressie tegen de collectieve herinnering van ons land’, schrijft columnist Nuno Grande van de Jornal de NotÃcias. De columnist herinnert eraan hoe Salazar onder het motto ‘voor de gemiddelde Portugees volstaat kunnen rekenen, lezen en schrijven’ een grote rem zette op de ontwikkeling van het Portugese volk, waar het land nu nog mee kampt. Ook roept hij in herinnering dat Salazar politieke tegenstanders liet opsluiten en martelen in concentratiekampen, er geen been in zag om politieke tegenstanders te vermoorden en tevens meer dan een miljoen jonge Portugezen naar de diverse Afrikaanse gebiedsdelen joeg voor bloederige doch geheel nutteloze oorlogen tegen de onafhankelijkheidsbewegingen in Mozambique, Guinee en Angola.
‘Deze uitverkiezing betekent dat Portugal niet beschikt over een herinnering’, aldus de columnist. Ook controversieel is de uitverkiezing van Ã?lvaro Cunhal, de legendarische leider van de Portugese Communistische Partij (PCP), als tweede grootste Portugees. Cunhal was weliswaar een felle bestrijder van de fascistoïde Salazar, maar legde tegelijkertijd ook een grote voorliefde aan de dag voor het totalitaire model, en Stalin tot ver na de val van de Muur bleef bewieroken als de grootste staatsman uit de wereldgeschiedenis.
Salazar (1889-1970), een econoom van de universiteit van Coimbra, werd in 1926, na een geslaagde militaire staatsgreep vanuit de Noord-Portugese stad Braga, minister van Financiën. Enkele jaren later greep hij de totale macht en riep hij zijn ‘Estado Novo'(Nieuwe Staat) uit, waarin nog slechts plaats was voor één partij en alle burgerlijke vrijheden kwamen te vervallen. Hij sympathiseerde met Franco, Mussolini en Hitler, leverde grote partijen kostbare wolfraam voor de tanks van de Duitse Wehrmacht, maar wist Portugal wel buiten de Tweede Wereldoorlog te houden. Dat laatste geldt nu kennelijk als zijn grootste verdienste.
In de top-10 van Grootste Portugees worden Salazar en Cunhal gevolgd door de diplomaat Aristides de Sousa Mendes. Als consul in Bordeaux hielp Sousa Mendes tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de uitdrukkelijke wil van Salazar meer dan 30.000 vluchtelingen – van wie de meeste joden – aan de benodigde reisdocumenten om van Vichy-Frankrijk via Lissabon naar elders te reizen. Niemand in de Tweede Wereldoorlog heeft zo meer mensenlevens gered. Sousa Mendes werd kort daarop door Salazar oneervol ontslagen uit diplomatieke dienst en stierf in 1954 volkomen berooid in Lissabon.
Ook opvallend is dat de Portugese top-10 geen enkele vrouw bevat. De hoogste vrouwelijke positie is de 14e, alwaar fadozangeres Amália Rodrigues prijkt. De hoogste plek voor een nog levende Portugees is de 12e, voor socialistenleider Mário Soares. De uitverkiezing van Salazar wordt door sommige commentatoren gezien als teken van toenemende aversie versus de huidige politieke generatie, die de ernstig gestagneerde economie maar niet weet te reanimeren. De laatste tijd zijn er in Portugal diverse publieke demonstraties geweest van extreemrechtse partijen voor wie Salazar als idool geldt. Een uitverkiezing van Salazar tot grootste Portugees is in ieder geval in flagrante tegenspraak met alle idealen van de Anjerrevolutie van 25 april 1974.
In Santa Comba do Dão, het geboortedorp van Salazar, opende een neef van de dictator, Abel Salazar, onlangs een museum ter herinnering van Salazar in diens geboortehuis. Dat leidde tot protestdemonstraties van antifascisten. De lokale bevolking toonde zich bij cdie gelegenheden juist zeer op de hand van de overleden dictator. De initiatiefnemers van het museum hebben subsidie van de staat aangevraagd.De regering-Socrates toonde zich niet onwelwillend, mits het museum wordt losgekoppeld van de persoon van Salazar en een thema-museum wordt over de tijd van diens ‘Estado Novo’.
